Bólów pleców nie wolno lekceważyć. Zawsze są sygnałem organizmu, że coś złego dzieje się z kręgosłupem.

Kręgosłup jest podstawą układu kostnego. To właśnie dzięki niemu utrzymujemy unikatową w świecie zwierząt, wyprostowaną postawę ciała. Pełni też w organizmie inne ważne funkcje.
Przede wszystkim chroni rdzeń kręgowy. Ta najważniejsza "infostrada" biegnie właśnie wzdłuż kręgosłupa. Od niej, wijąc się między kręgami w tzw. otworach między-kręgowych, odchodzą nerwy rdzeniowe, które rozgałęziają się w sieć drobniejszych połączeń nerwowych. W ten sposób rdzeń łączy się ze wszystkimi obszarami ciała - odbiera bodźce docierające do zakończeń nerwowych i przesyła je do mózgu. Ten śle impulsy nerwowe do mięśni, a także stymuluje pracę organów wewnętrznych.

Natura architektem
Kręgosłup jest skonstruowany z 34 większych "klocków" kręgów, zwanych przez fachowców trzonami kręgosłupa. Kręgi ponieważ pełnią wielorakie funkcje nie są identyczne, mają różne wielkości i kształt. Do każdego z nich "przypięte" są klocki trochę mniejsze, czyli półokrągłe łuki kręgowe (pomiędzy trzonem i łukiem znajduje się kanał, w którym biegnie rdzeń kręgowy). Każdy łuk posiada trzy rodzaje wyrostków: kolczyste (można wyczuć je pod skórą), poprzeczne (do nich przyczepione są mięśnie) oraz stawowe. Dolne i górne płaszczyzny wyrostków stawowych pokryte są cienką warstwą chrząstki i tworzą stawy, które umożliwiają płynne ruchy wszystkich części kręgosłupa.

Z pomocą więzadeł i mięśni
Bez nich kręgosłup nie byłby w stanie utrzymać właściwej pozycji. Więzadła są to przylegające do kręgosłupa włókniste pasma tkanki łącznej, pełniące rolę zewnętrznych wsporników, niezbędnych każdej wysokiej wieży. Są twardsze od mięśni, jednak nie tak twarde jak kości.
Mięśnie wspomagają pracę więzadeł. Bardziej od nich elastyczne i lepiej ukrwione, łatwo się rozciągają i kurczą, przyjmując na siebie znaczną część pracy związanej z poruszaniem się górnej części ciała. Oprócz mięśni grzbietowych, w utrzymaniu prawidłowej postawy, niezbędne są także mięśnie brzucha. Razem tworzą obręcz opasującą tułów od linii mostka do bioder. Mięśnie brzucha działają przeciwstawnie kurczą się, gdy mięśnie pleców się napinają. Jeśli wiotczeją, praca nad utrzymaniem prostej sylwetki spada na mięśnie grzbietu.

Proste bo krzywe
Klocki, z których zbudowany jest kręgosłup, nie stoją idealnie w pionie dwie łagodne krzywizny sprawiają, że zamiast linii prostej, tworzą one podwójne S. Choć wygląda to na konstrukcyjne niedociągnięcia, właśnie dzięki nim kręgosłup zachowuje sprężystość i znosi wszelkie obciążenia.
Nie wszystkie krzywizny istnieją już w chwili narodzin. Kręgosłup jest wtedy wygięty jedynie w części środkowej. Z czasem uczymy się wypychać biodra do przodu i balansować całym ciałem. Kręgi szyjne układają się w łagodny łuk w pierwszych miesiącach życia, gdy niemowlę zaczyna napinać mięśnie barków i podnosić główkę. Wygięcie w części lędźwiowej pojawia się, kiedy ponad- półroczny maluch zaczyna siadać, a utrwala, gdy stawia pierwsze kroki.


Gdy pojawia się wada
Choć kręgosłup dziecka już pod koniec pierwszego roku życia charakteryzuje się prawidłowymi krzywiznami i przybiera formę podwójnego S, ostateczny kształt zyskuje dopiero około 18. roku życia. Dzięki temu wady postawy można łatwo korygować jeszcze u nastolatka, ale jeśli rodzice lub lekarze ich nie zauważą, dziecko wkracza w dorosłość obarczone nieprawidłowościami.
Najczęściej jest to skrzywienie boczne kręgosłupa, czyli skolioza. W Polsce z jej powodu cierpi co dziesiąte dziecko. Wada ta rozwija się zwykle dość długo, a wychodzi na jaw w okresie tzw. skoków wzrostowych, czyli między pierwszym i trzecim, piątym i ósmym oraz dziesiątym i dwunastym rokiem życia. Wówczas kręgosłup oglądany z tyłu nie tworzy linii prostej, lecz wygina się w łuki na wysokości lędźwi, w odcinku piersiowym i szyjnym.
Najbardziej wyrazistym sygnałem skrzywienia kręgosłupa jest niesymetryczne ułożenie łopatek. Jeśli jedna z nich jest bardziej wystająca lub nie leżą one na jednej wysokości, trzeba zgłosić się do ortopedy. Tylko specjalista może stwierdzić, co przyczyniło się do powstania skrzywienia. Zwykle jest to utrzymywanie nieprawidłowej postawy ciała, brak ruchu, noszenie ciężkich szkolnych toreb na jednym ramieniu. Zdarza się jednak, że wada wynika z niewłaściwego ułożenia miednicy, np. na skutek nierównej długości nóg (nawet różnica 5 - 10 mm może spowodować skrzywienie), choroby stóp lub stawu bio-drowego. Często również bywa skutkiem wad wrodzonych kręgo-słupa, chorób mięśni lub układu nerwowego.

Powrót do pionu
Jeśli lekarz stwierdzi skoliozę, dziecko powinno pozostać pod stałą opieką ortopedy. Czasem wadę można usunąć regularnymi ćwiczeniami, tzw. gimnastyką korekcyjną. Jeśli jednak skrzywienie jest duże lub pogłębia się, konieczne staje się noszenie specjalnego gorsetu, a nawet zabieg chirurgiczny. Zakres leczenia jest sprawą indywidualną i decyduje o nim lekarz. Najczęściej są to okresowe ćwiczenia pod kierunkiem rehabilitanta, sesje w sanatoriach oraz codzienna gimnastyka korekcyjna wykonywana w domu. Dziecko ćwiczy wtedy zgodnie z zaleceniami.

Dyski amortyzują wstrząsy
Krążki międzykręgowe zwane potocznie dyskami są to niewielkie "poduszki". Leżą między kręgami na cienkiej warstwie chrząstki. To właśnie dzięki nim (a także stawom międzykręgowym) kręgosłup nie jest sztywną budowlą. Może uginać się pod ciężarem, lekko skręcać na boki, składać do przodu. Krążki są stosunkowo miękkie, ponieważ we wnętrzu każdego z nich kryje się, osłonięte pierścieniem włóknistym, tzw. jądro miażdżyste. Wypełnione żelową substancją, która zawiera aż 85 proc. wody, jądro zapewnia dyskom odpowiednią sprężystość. Dzięki niej mogą one pełnić rolę amortyzatorów, biorąc na siebie większość siły wstrząsów towarzyszących chodzeniu i bieganiu.

Kręgi szyjne
Jest ich 7. Są najmniejszymi i najbardziej ruchomymi kręgami. Utrzymują głowę i zapewniają jej odpowiedni zakres ruchów.

Kręgi piersiowe
Jest ich 12. Razem z żebrami tworzą klatkę piersiową, która chroni przed urazami najważniejsze narządy serce i płuca oraz zapewnia płucom swobodne oddychanie.

Kręgi lędźwiowe
Na te 5 kręgów przypada największe obciążenie przy wszelkich pochyleniach i skrętach tułowia, dlatego tam właśnie najczęściej odczuwamy ból.

Kość krzyżowa
Stanowi ją 5 zrośniętych ze sobą kręgów, które wraz z miednicą osłaniają pęcherz moczowy i narządy układu rozrodczego.

Kość ogonowa
Zbudowana jest również ze zrośniętych ze sobą 4 lub 5 kręgów. Stanowi pozostałość po naszych ogoniastych przodkach i dziś już nie pełni żadnej funkcji.

Co powinno niepokoić

*Plecy dziecka stają się okrągłe, a głowa i ramiona wysuwają się do przodu.
*Dziecko skarży się na bóle pleców, głowy.
*Dziecko szybko się męczy.



Towarzysz ból
Bóle kręgosłupa bywają skutkiem skrzywienia lub urazów, ale nie to jest ich najczęstszą przyczyną. Zwykle dolegliwości są wynikiem naszych wieloletnich zaniedbań. Kręgosłup często dokucza z powodu osłabienia stabilizujących go mięśni i więzadeł. Jeśli mamy mało ruchu, wiotczeją one już ok. trzydziestki. Ten stan pogarsza się z upływem lat. W krajach uprzemysłowionych bóle kręgosłupa stały się prawdziwą plagą. Uważa się, że to właśnie one są najczęstszą przyczyną nieobecności w pracy.

Cena leniuchowania
Prowadząc siedzący tryb życia tyjemy, a wtedy coraz trudniej jest utrzymać prawidłową postawę. To pociąga za sobą nierówne napięcie i tak już osłabionych mięśni oraz więzadeł, a także postępujące zwyrodnienie kręgów i stawów kręgosłupa. Wystarczy jeden nieostrożny ruch, na który mięśnie nie są przygotowane, by doszło do bardzo bolesnego urazu.
Im jesteśmy starsi, tym większe jest ryzyko podobnego urazu. Z wiekiem bowiem zużywają się krążki międzykręgowe. Jądro miażdżyste wysuwa się i uciska nerwy. Gdy krążki ulegają spłaszczeniu, trzony kręgów ocierają się o siebie. Powstają wówczas ogniska niewielkich, ale bolesnych stanów zapalnych. Wtedy każdy kolejny uraz grozi powikłaniami w postaci trwałego uszkodzenia kręgosłupa albo nawet niedowładu części ciała, spowodowanego uszkodzeniem nerwu.

Dlaczego dokucza
Żadnego bólu pleców nie można lekceważyć, bo zawsze jest objawem kontuzji kręgosłupa. U młodych osób bywa najczęściej skutkiem nadwerężenia mięśni po zbyt forsownym wysiłku. Wówczas ustępuje po kilku dniach. Zdarza się jednak, że nawraca, trwa miesiącami, a nawet latami. Oto najczęstsze powody przewlekłych dolegliwości kręgosłupa:

Zmiany zwyrodnieniowe stawów kręgosłupa

Są spowodowane brakiem ruchu oraz nadwagą. Nie bez znaczenia są też skłonności genetyczne. Kości tworzące stawy kręgosłupa oddzielone są chrząstkami, działającymi podobnie do łożysk kulkowych. Podczas ruchu "smarowane" są przez płyn maziowy zapewniający im poślizg. Jeśli jednak spędzamy większość czasu w jednej pozycji, płyn zanika. Wtedy zwiększa się tarcie i dochodzi do mikrourazów chrząstki. Jej poszarpane krawędzie uszkadzają z kolei kości. Z czasem goją się, ale zostają blizny ograniczające elastyczność stawów. Cały wysiłek podczas ruchu przenosi się na kolejne stawy, które również mogą ulec uszkodzeniu. Zmiany zwyrodnieniowe są nieuniknione, lecz obecnie skarżą się na nie ludzie coraz młodsi.
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa
Jest to dziedziczna choroba reumatyczna, która najczęściej rozwija się u młodych mężczyzn (między 20. i 40. rokiem życia). Jej pierwsze objawy to poranna sztywność i bóle odczuwane w dolnej partii pleców. Z czasem obejmują one wyższe części kręgosłupa. Gdy docierają do szyi, stawy kręgosłupa zespalają się, więzadła i jądra miażdżyste twardnieją, a sam kręgosłup wygina się w łuk i sztywnieje. Nie można zapobiec tej chorobie, zaś celem leczenia jest jak najdłuższe utrzymanie elastyczności kręgosłupa.

Stenoza lędźwiowa
Choroba może mieć charakter wrodzony, ale pojawia się też na skutek urazu, stanów zapalnych tkanek miękkich stawów lub zwyrodnienia kręgosłupa. Przyczyną dolegliwości jest zwężenie kanału, którym biegnie rdzeń kręgowy. W rezultacie dochodzi do ucisku odchodzących od niego nerwów, i do stałego bólu krzyża lub ataków podobnych do rwy kulszowej. Dolegliwości nasilają się w czasie stania i schodzenia ze schodów, maleją zaś po kilkugodzinnym leżeniu w łóżku. Zwykle towarzyszą im skurcze łydek.


Lumbago
To nagły i ostry ból w dolnej części pleców. Nazwa lumbago pochodzi z języka łacińskiego lumbalis, czyli lędźwiowy. O tej przypadłości potocznie mówi się też: wypadnięcie dysku albo postrzał. Powód urazu jest zazwyczaj ten sam zwykle przeszywający ból pojawia się podczas wykonywania czynności, w której nadmiernie przeciążamy kręgosłup, np. przy wyjmowaniu ciężkiej torby z bagażnika samochodu.
Wówczas zdarza się, że krążek międzykręgowy pęka i część miąższu "wysuwa się" do tyłu lub na bok. Wybrzuszenie to, czyli przepuklina jądra miażdżystego, uciska na leżące w pobliżu nerwy, powodując silny ból w krzyżu, a nawet w nogach. Uraz zwykle dotyczy części lędźwiowej kręgosłupa, lecz może też objąć fragmenty położone wyżej.
Jego objawy to:
- ostry, uporczywy ból w plecach lub krzyżu;
- ból promieniujący do bioder i mięśnia czworogłowego uda (położonego ponad kolanem);
- sztywność całego tułowia;
- uczucie mrowienia w stopach;
- drętwienie nóg.

Ból atakuje przy każdej próbie schylenia się, skręcenia ciała, a nawet przy zmianie pozycji.

Rwa kulszowa
Nerw kulszowy jest jednym z najdłuższych w naszym ciele. Odchodzi od rdzenia kręgowego na wysokości bioder i biegnie w dół przez tylne partie uda i łydki aż do śródstopia. Najczęściej ucisk na niego spowodowany jest przepukliną jądra miażdżystego powstałą w dolnym odcinku kręgosłupa, obrzękiem lub zwyrodnieniem stawu w kręgosłupie. Na tę dolegliwość czasem skarżą się również kobiety w zaawansowanej ciąży - ciężar dziecka zmusza je do zmiany postawy ciała, co może wpłynąć na inne ustawienie kręgów i ucisk na nerw. Ból typowy dla rwy kulszowej jest bardzo ostry, przenika ciało od dolnej części pleców i promieniuje na całą nogę, docierając nawet do pięty. Towarzyszy mu często uczucie mrowienia i drętwienia kończyny, czasem jej bezwładność. Niekiedy dolegliwości odczuwa się tylko w dolnych partiach nóg.
Nie leczona rwa kulszowa może spowodować zanik mięśni unerwianych przez nerw kulszowy. Grozi to utratą sprawności i nawracającymi, bolesnymi atakami.

Medycyna przychodzi z odsieczą
Lekarze potrafią skutecznie rozprawić się z bólem nagłym, ale wiedzą też, jak pomóc w przypadkach schorzeń przewlekłych. Im wcześniej zgłosimy się do ortopedy, tym szybciej zaczniemy normalnie funkcjonować.

Ortopeda najpierw przeprowadza staranny wywiad, pytając o okoliczności ataku (w przypadku lumbago lub rwy kulszowej) albo o charakter bólu przewlekłego i czas jego trwania. Następnie bada zakres ruchów kręgosłupa w pozycji stojącej, siedzącej i leżącej.
Podnosząc wyprostowaną nogę pacjenta, określa stopień nasilenia bólu, a za pomocą młoteczka neurologicznego bada podstawowe odruchy. Odruch kolanowy sprawdza się, gdy pacjent siedzi na krześle. Lekarz uderza młoteczkiem w więzadła rzepki obu nóg i porównuje siłę wyrzutu i wysokość na jaką się podnoszą. Podczas testowania odruchu ze ścięgna Achillesa pacjent klęka na stołku, a ortopeda uderza w badane ścięgno (biegnące od pięty w górę). W obu przypadkach chora noga reaguje znacznie słabiej. Specjalista sprawdza też czucie w nogach.


Konieczna natychmiastowa pomoc

Z wizytą u specjalisty nie należy zwlekać, gdy:


*ból jest wyjątkowo dokuczliwy i uniemożliwia swobodne oddychanie;
*ostre i silne dolegliwości utrzymują się kilka godzin;
*ból promieniuje do klatki piersiowej i kończyn;
*tracimy czucie w rękach oraz nogach;
*występują problemy z trzymaniem moczu lub kału;
*ból nie mija pomimo przyjmowania środków przeciwbólowych.



Gimnastyka usprawniająca
Połóż się na plecach i oprzyj stopy na podłodze. Napinając pośladki, unieś 5 razy biodra do góry.
W klęku podpartym unoś po przekątnej wyprostowaną nogę i rękę. Powtórz 5 razy zmieniając ręce i nogi.
Połóż się na plecach z rękami rozłożonymi w bok. Zegnij nogi i zbliżaj kolana do podłogi raz z jednej, raz z drugiej strony tułowia.
Połóż się na plecach. Unoś lekko tułów w kierunku zgiętych kolan. Nie dotykaj głową do kolan. Powtórz 5 razy.

Na ostrzu noża
Operację kręgosłupa stosuje się zwykle wtedy, gdy przewlekłe bóle są wyjątkowo uciążliwe, a leczenie zachowawcze nie przynosi poprawy.
Zabieg polega na usunięciu tych fragmentów kości lub tkanki łącznej, które wywierając ucisk na korzenie nerwowe, wywołują dotkliwy ból. Przed operacją należy wykonać badania (np. rezonans magnetyczny) pozwalające ocenić zmiany w tkankach kostnych i miękkich. Zabiegi chirurgiczne dotyczące kręgosłupa prawie zawsze przeprowadzane są w narkozie.
Do chorego fragmentu kręgosłupa można dostać się metodą tradycyjną, przecinając powłoki skórne i usuwając kolejne warstwy kości (między innymi wyrostek kolczysty), które osłaniają wnętrze kręgosłupa. Taki ubytek trochę go osłabia, ale nie pogarsza sprawności pacjenta. Z czasem w miejscu cięcia powstaje blizna. Jeśli jednak usunięty fragment jest dość rozległy, konieczny bywa przeszczep kości.
Operacje kręgosłupa wykonywane są też przy użyciu endoskopu. Jest to giętka, cieniutka rurka, której środek wypełnia światłowód. W jej końcówce mieści się kamera podłączona do monitora oraz niezbędne do operacji mikronarzędzia.
Chirurg wykonuje niewielkie nacięcie w skórze i rozchyla znajdujące się pod nią tkanki miękkie, następnie w powstały otwór wprowadza endoskop, kontrolując jego ruchy na monitorze. Dzięki kamerze lekarz może dokładnie określić położenie i rodzaj uszkodzeń bez konieczności usuwania części kości i więzadeł kręgosłupa. Monitor zaś umożliwia manipulację mikronarzędziami, dzięki czemu można bardzo precyzyjnie usunąć tylko niezbędne drobiny kości uciskające nerw.
Wkrótce w niektórych specjalistycznych lecznicach i w gabinetach prywatnych wykonywane będą zabiegi laserowe. Tym sposobem da się usunąć przepuklinę jądra miażdżystego. Zabieg będzie możliwy tylko wtedy, gdy nastąpił ucisk pojedynczego dysku na korzeń nerwowy.
W przypadkach stenozy zabieg chirurgiczny polega na usunięciu przewężeń wywołujących ucisk w kanale rdzenia kręgowego. Po operacji trzeba pozostać około dwóch tygodni w szpitalu, a potem przez pół roku stosować zalecone zabiegi rehabilitacyjne. W tym czasie pacjent nosi najczęściej gorset ortopedyczny i wykonuje ćwiczenia, których celem jest wzmocnienie mięśni oraz poprawa postawy. Zabieg endoskopowy w tym przypadku nie wymaga tak długiej hospitalizacji. Pacjent może wyjść do domu nawet tego samego dnia, jednak musi się ściśle stosować do zaleceń lekarskich, np. nosić gorset oraz ćwiczyć.
Terapia manualna
Gdy nagle dopadnie nas ostry ból kręgosłupa, szukamy często pomocy u specjalistów od "nastawiania dysków", mając nadzieję, że krótki masaż przyniesie szybką ulgę. Wizyta u terapeuty może przynieść efekty, ponieważ przywraca ruchomość stawów utraconą po przeciążeniu lub kontuzji. Pamiętajmy jednak, że nikt nie jest w stanie wcisnąć krążka międzykręgowego na właściwe miejsce. Specjalista potrafi jedynie zlikwidować napięcie mięśni i tym samym zmniejszyć nacisk, jaki na nerwy wywierają wyrostki stawowe. Ból się zmniejszy, ale nie znaczy to, że problem zniknął. Pacjentowi nadal potrzebny jest wypoczynek oraz ćwiczenia.
Decydując się na tego rodzaju terapię, trzeba znaleźć odpowiedniego specjalistę. Warto go szukać poprzez Polskie Lekarskie Towarzystwo Medycyny Manualnej. Pomóc mogą również lekarze i rehabilitanci Polskiego Towarzystwa Medycyny Manualnej. Pełny cykl terapii, czyli odblokowanie mięśni, seria ćwiczeń i powtórne odblokowanie trwa ok. dwóch tygodni i kosztuje ok. 400 zł. Należy unikać terapeutów, którzy nie dysponują odpowiednimi certyfikatami.

Krzywizny dobre i złe
Kifoza polega na wygięciu kręgosłupa do tyłu. Oprócz nieprawidłowego kształtu na fot. widać także zgniecenie kręgu (jeden jest wyraźnie niższy niż pozostałe). Uraz może powstać na skutek dźwignięcia zbyt dużego ciężaru, a jego objawem bywa paraliżujący wszelkie ruchy ból.

Lordoza to wygięcie kręgosłupa w przód. Na zdjęciu widoczne są zmiany w odcinku szyjnym. Zaznaczone są ădziobki kostneÓ, czyli zwyrodnieniowe narośla, które sprawiają ból i ograniczają ruchy kręgosłupa we wszystkich płaszczyznach.

Skolioza, czyli skrzywienie boczne kręgosłupa, upodabnia go do litery C. Może pojawić się po rozległym urazie, na skutek bólu, ale wówczas cofa się zwykle po ustąpieniu dolegliwości.

Twój kręgosłup:

lubi

*pływanie wzmacnia ono gorset mięśniowy, nie obciążając kręgosłupa
*dość twarde meble
*wygodny, najlepiej obrotowy fotel z poręczami i oparciem podpierającym plecy na wysokości łopatek
*szczupłą sylwetkę, by nie dźwigać zbędnych kilogramów
*ćwiczenia rozciągające, zwłaszcza te wykonywane po przebudzeniu, przed podniesieniem się z łóżka


nie cierpi

*dźwigania zakupów w jednej ręce
*podnoszenia ciężarów bez uginania nóg
*wykonywania prac kuchennych i porządkowych ze zgarbionymi plecami
*odkurzania na prostych nogach, w pozycji pochylonej
*wykonywania prac z rękami wyciągniętymi w górę, np. mycia okien, noszenia na co dzień butów na wysokich obcasach